อารยธรรมขอมมีความเก่าแก่ และมีความสำคัญอย่างมาก ข้อหนึ่งที่เห็นได้ก็คือก่อให้เกิดศิลปะอันทรงคุณค่า เกิดเป็นสถาปัตยกรรมอันงดงามให้เราได้ชมจนถึงทุกวันนี้
การเผยแพร่อิทธิพลขอมในไทยที่เห็นได้อย่างชัดเจนคือ “ปราสาทหิน” ในประเทศไทยมีปราสาทหินโบราณที่สร้างในสมัยที่อาณาจักรขอมโบราณเจริญรุ่งเรืองนับร้อยแห่ง ทั้งอโรคยาศาลา ที่พักคนเดินทาง สะพานขอม หลายแห่งชำรุดทรุดโทรมไปตามกาลเวลา แต่ก็มีอีกหลายแห่งที่ยังคงสภาพสมบูรณ์รวมถึงมีการบูรณะซ่อมแซมให้มีความสมบูรณ์มากที่สุด วันนี้ แอดขอยก 10 สถานที่ปราสาทหินถิ่นแดนไทยมาแนะนำเพื่อน ๆ กัน
อุทยานประวัติศาสตร์สด๊กก๊อกธม จังหวัดสระแก้ว
ปราสาทสด๊กก๊อกธม เป็นชื่อเรียกในภาษาเขมร ตั้งอยู่ในจังหวัดสระแก้วที่มีอาณาเขตติดต่อกับกัมพูชา ราวกับเป็นจุดเริ่มต้นเส้นทางปราสาทขอมโบราณที่เผยแพร่เข้ามาในไทย อาคารโบราณสถานเป็นแบบศาสนสถานฮินดู ก่อด้วยหินทรายและศิลาแลงตามลักษณะศิลปะขอม แบบคลัง-บาปวน สร้างในช่วงพุทธศวรรษที่ 15-16
ปัจจุบัน ปราสาทสด๊กก๊อกธม ได้รับการบูรณะซ่อมแซมให้มีสภาพสมบูรณ์ตามแบบเดิม และยังได้จัดตั้งศูนย์ข้อมูลแห่งใหม่ที่รวบรวมประวัติ สถาปัตยกรรมของสด๊กก๊อกธม รวมทั้งนิทรรศการพิเศษเจาะลึกปราสาทเขมรในไทยอย่างละเอียดอีกด้วย
- บ้านหนองเสม็ด ตำบลโคกสูง อำเภอโคกสูง จังหวัดสระแก้ว
เปิดทุกวัน เวลา 08.30 – 16.30 น. (ศูนย์บริการข้อมูล เปิดทุกวัน เวลา 9.00 – 16.00 น.)
037 550 454
https://goo.gl/maps/u5LMfmmoV266qGNB6
ปราสาทศีขรภูมิ จังหวัดสุรินทร์
สร้างขึ้นตามรูปแบบศิลปกรรมเขมรโบราณ ตรงกับศิลปะสมัยบาปวนต่อเนื่องถึงสมัยนครวัด ช่วงพุทธศตวรรษที่ 16-17 เพื่อเป็นศาสนสถานของศาสนาฮินดู ลัทธิไศวนิกาย ที่นับถือพระศิวะเป็นเทพเจ้าสูงสุด ภายในประกอบด้วย ปราสาทอิฐ 5 หลัง ตั้งอยู่บนฐานศิลาแลงเดียวกัน โดยมีปราสาทประธานอยู่ตรงกลาง
สิ่งที่น่าสนใจของปราสาทศีขรภูมิ คือ ทับหลังหินทรายเหนือกรอบประตูทางเข้าปราสาทประธาน จำหลักเป็นรูปศิวนาฏราช (พระศิวะทรงฟ้อนรำ) อยู่บนหงส์ 3 ตัว เหนือหน้ากาล แวดล้อมไปด้วยบริวารที่ร่วมทรงดนตรี และยังมีรูปจำหลักเทพองค์สำคัญอยู่รอบ ๆ รูปศิวนาฏราช
- บ้านปราสาท ตำบลระแงง อำเภอศีขรภูมิ จังหวัดสุรินทร์
- เปิดทุกวัน เวลา 07.30-18.00 น.
ค่าเข้าชมชาวไทย 10 บาท ต่างชาติ 50 บาท- 044 508 240
- https://goo.gl/maps/k2pmA9h6has6EiTcA
โบราณสถานกลุ่มปราสาทตาเมือน จังหวัดสุรินทร์
กลุ่มปราสาทตาเมือน เป็นโบราณสถานที่มีปราสาททั้งหมดสามแห่งตั้งอยู่ใกล้กัน และมีความสำคัญแตกต่างกัน ได้แก่ ปราสาทตาเมือน เป็นศาสนสถานในพุทธศาสนาลัทธิมหายาน สร้างขึ้นเพื่อเป็นธรรมศาลาหรือที่พักคนเดินทาง ปราสาทตาเมือนโต๊ด เป็นอโรคยาศาลหรือสถานพยาบาลของชุมชน และอย่างในภาพนี้คือปราสาทตาเมือนธม สร้างขึ้นในศาสนาฮินดูลัทธิไศวนิกาย ซึ่งนับถือพระศิวะเป็นเทพสูงสุด เป็นปราสาทที่มีขนาดใหญ่ที่สุดในกลุ่มปราสาทตาเมือน และสันนิษฐานว่าเก่าแก่ที่สุด
เนื่องจากเป็นพื้นที่ที่อยู่ใกล้ชายแดนไทย-กัมพูชา แนะนำให้สอบถามข้อมูลจากหน่วยทหารที่ดูแลพื้นที่บริเวณนั้นก่อน และนำบัตรประชาชนติดตัวไปทุกครั้ง
- บ้านหนองคันนา ตำบลตาเมียง อำเภอพนมดงรัก จังหวัดสุรินทร์
- เปิดทุกวัน เวลา 08.00-17.00 น.
- 044 508 240
- https://goo.gl/maps/k2pmA9h6has6EiTcA
ปราสาทสระกำแพงใหญ่ จังหวัดศรีสะเกษ
จังหวัดศรีสะเกษ เป็นอีกหนึ่งจังหวัดในภาคอีสานตอนใต้ที่มีอาณาเขตติดต่อกับกัมพูชา ที่สำคัญยังคงวัฒนธรรมขอมเอาไว้อยู่ด้วย โบราณสถานสำคัญที่แสดงให้เห็นถึงอารยธรรมขอมในอดีต คือ “ปราสาทสระกำแพงใหญ่”
ปัจจุบัน ตั้งอยู่ภายในวัดสระกำแพงใหญ่ เป็นปราสาทขอมที่มีขนาดใหญ่และสมบูรณ์ที่สุดของจังหวัดศรีสะเกษ สันนิษฐานว่าปราสาทแห่งนี้สร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 16 ตรงกับศิลปะขอมแบบบาปวน เพื่อเป็นเทวาลัยถวายแด่พระศิวะ มีลักษณะเป็นปรางค์ 3 องค์บนฐานเดียวกัน ปรางค์ประธานอยู่ตรงกลาง ก่อด้วยหินทราย มีอิฐแซมบางส่วน ภายในมีทับหลังจำหลักภาพพระอินทร์ทรงช้างบนแท่นเหนือหน้ากาล
- ตำบลสระกำแพงใหญ่ อำเภออุทุมพรพิสัย จังหวัดศรีสะเกษ
- 062 142 9261
- https://goo.gl/maps/G5YQPqnrqVk7zRdv5
อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง จังหวัดบุรีรัมย์
ปราสาทหินในไทยที่มีชื่อเสียงที่สุดคงต้องยกให้ “ปราสาทหินพนมรุ้ง” โบราณสถานที่มีสภาพสมบูรณ์อย่างมาก และมีขนาดใหญ่กว่า 451 ไร่ ปราสาทหินพนมรุ้งตั้งอยู่บนภูเขาไฟที่ดับสนิทแล้ว เป็นศาสนสถานที่สร้างขึ้นเพื่อถวายแด่องค์พระศิวะ เทพเจ้าสูงสุดในศาสนาฮินดูลัทธิไศวนิกาย เขาพนมรุ้งและปราสาทบนยอดเขาจึงเปรียบเสมือนเขาไกรลาสอันเป็นที่ประทับของพระศิวะ และยังเป็นสัญลักษณ์ของศูนย์กลางจักรวาลอีกด้วย กลุ่มอาคารบนยอดเขามีการก่อสร้างหลายยุคสมัยตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 15 – 18
“พนมรุ้ง” หรือ “วนํรุง” เป็นภาษาเขมร แปลว่า “ภูเขาอันกว้างใหญ่” โดยคำนี้ปรากฏอยู่ในศิลาจารึกอักษรขอมที่พบที่ปราสาทหินพนมรุ้ง และยังปรากฏชื่อผู้สร้างปราสาท คือ “นเรนทราทิตย์” เชื้อสายราชวงศ์มหิธรปุระ ผู้เกี่ยวข้องเป็นพระญาติกับพระเจ้าสุริยวรมันที่ 2 ผู้สร้างปราสาทนครวัด
- ตำบลตาเป๊ก อำเภอเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดบุรีรัมย์
- อัตราค่าเข้าชม ชาวไทย 20 บาท ต่างชาติ 100 บาท หากไปชมปราสาทหินเมืองต่ำด้วย สามารถซื้อตั๋วเหมาได้ ชาวไทย 30 บาท ต่างชาติ 150 บาท
- เปิดทุกวัน เวลา 06.00-18.00 น.
- 044 666 251-2
- https://goo.gl/maps/yWnKAEJdBiyfH5mA9
ปราสาทเมืองต่ำ จังหวัดบุรีรัมย์
ปราสาทแห่งนี้มีลักษณะของศิลปะขอมแบบบาปวน ปนด้วยศิลปะขอมแบบคลัง ภาพจำหลักส่วนใหญ่เป็นภาพเทพในศาสนาฮินดู ภายในปราสาท มีปรางค์อิฐ 5 องค์สร้างอยู่บนฐานเดียวกัน โดยองค์ปรางค์ประธานเหลือแต่เพียงฐาน นอกจากนี้ ยังมีบารายขนาดใหญ่อยู่ทางทิศเหนือของปราสาท ชาวบ้านเรียกกันว่า “ทะเลเมืองต่ำ”
จากการศึกษาทางโบราณคดีพบว่า มีการตั้งถิ่นฐานของชุมชนโบราณในละแวกนี้อยู่หลายชุมชน ที่สำคัญยังมีการขุดพบโบราณวัตถุมากมายที่สามารถพิสูจน์ได้ว่า บริเวณนี้มีชุมชนเก่าแก่ตั้งแต่มีการสร้างปราสาทเมืองต่ำ
- ตำบลจรเข้มาก อำเภอประโคนชัย จังหวัดบุรีรัมย์
- อัตราค่าเข้าชม ชาวไทย 20 บาท ต่างชาติ 100 บาท หากไปชมปราสาทหินพนมรุ้งด้วย สามารถซื้อตั๋วเหมาได้ ชาวไทย 30 บาท ต่างชาติ 150 บาท
- เปิดทุกวัน เวลา 06.00-18.00 น.
- 044 666 251-2 (อุทยานประวัติศาสตร์พนมรุ้ง)
- https://goo.gl/maps/92UhWwjtSuewZT8a9
อุทยานประวัติศาสตร์พิมาย จังหวัดนครราชสีมา
ถ้าถามถึงปราสาทหินที่ใหญ่ที่สุดในไทย ต้องมาชมที่ “ปราสาทหินพิมาย” จังหวัดนครราชสีมา เมืองลุ่มแม่น้ำที่มีอดีตอันรุ่งเรืองและมีความอุดมสมบูรณ์เป็นอย่างมาก ตั้งอยู่บนพื้นที่ปากประตูสําคัญจากลุ่มแม่น้ำมูลไปสู่เมืองพระนคร อาณาจักรกัมพูชา ปราสาทหินพิมายนับเป็นพุทธศาสนสถานในลัทธิมหายานที่สร้างขึ้นในราว ๆ กลางพุทธศตวรรษที่ 16 เดิมทีมีสภาพทรุดโทรมเกือบทั้งหมด จนกระทั่งปี พ.ศ. 2507 กรมศิลปากรได้รับความร่วมมือจากรัฐบาลประเทศฝรั่งเศส สนับสนุนองค์ปรางค์ประธานของปราสาทหินพิมายจนแล้วเสร็จใน พ.ศ. 2511
“พิมาย” สันนิษฐานว่าน่าจะเป็นคำเดียวกับชื่อ “วิมายะ” ที่ปรากฏอยู่ในจารึกภาษาเขมรบนแผ่นหินกรอบประตูโคปุระระเบียงคดด้านหน้าของปราสาทพิมาย และยังปรากฏเป็นชื่อเมืองในศิลาจารึกที่พบในกัมพูชาหลายแห่ง
- ตำบลในเมือง อำเภอพิมาย จังหวัดนครราชสีมา
- ค่าเข้าชมชาวไทย 20 บาท ต่างชาติ 100 บาท
- เปิดทุกวัน เวลา 07.00-18.00 น.
- 044 471 568
- https://goo.gl/maps/SdKwpan7Xvwrmcoi7
อุทยานประวัติศาสตร์ศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์
ทางตอนเหนือของไทยซึ่งมีอาณาเขตติดต่อกับภาคอีสาน ยังมีโบราณสถานลักษณะทรงปราสาทหินอีกหนึ่งแห่งที่ “เมืองโบราณศรีเทพ” เดิมทีชาวบ้านในท้องถิ่นเรียกขานกันว่า “เมืองอภัยสาลี” สร้างขึ้นในยุคขอมเรืองอำนาจ มีอายุไม่ต่ำกว่า 1,000 ปี
ผังเมืองโบราณศรีเทพมีลักษณะต่างกับเมืองโบราณที่อื่น ๆ คือมีลักษณะค่อนข้างกลม ภายในอุทยานฯ มีโบราณสถานและสถานที่สำคัญ ได้แก่ ปรางค์สองพี่น้อง ลักษณะเป็นปรางค์ 2 องค์ ตั้งอยู่บนฐานศิลาแลงขนาดใหญ่ พบทับหลังที่มีการจำหลักเป็นรูปพระอิศวรอุ้มนางปารพตีประทับนั่งอยู่เหนือโคอุศุภราช ซึ่งเป็นศิลปะขอมแบบบาปวน ราวพุทธศตวรรษที่ 16-17 นอกจากนี้ยังมีการขุดค้นพบโครงกระดูกมนุษย์และโครงกระดูกช้างที่ได้จากการขุดค้นทางโบราณคดี เมื่อ พ.ศ. 2531 จึงได้ทำเป็นอาคารจัดแสดงโครงกระดูกขึ้นมา รวมถึงจัดทำอาคารแสดงนิทรรศการเกี่ยวกับเมืองโบราณศรีเทพ
- เลขที่ 208 หมู่ 13 ตำบลศรีเทพ อำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์
- ค่าเข้าชมชาวไทย 20 บาท ต่างชาติ 100 บาท
- เปิดทุกวัน เวลา 08.00 – 16.30 น.
- 056 921 317, 056 921 322
- https://goo.gl/maps/SdKwpan7Xvwrmcoi7
พระปรางค์สามยอด จังหวัดลพบุรี
เพื่อน ๆ หลายคนอาจคาดไม่ถึงว่าแม้แต่ในภาคกลางเองก็มีปราสาทหินอารยธรรมขอมด้วยเช่นกัน “พระปรางค์สามยอด” มีลักษณะเป็นศิลปะเขมรแบบบายน ปรางค์เรียงต่อกัน 3 องค์ สันนิษฐานว่าสร้างราวพุทธศตวรรษที่ 18 ทำจากศิลาแลง ตกแต่งลวดลายปูนปั้นที่สวยงาม เสาประดับกรอบประตูแกะสลักเป็นรูปฤๅษีนั่งชันเข่าในซุ้มเรือนแก้ว ซึ่งเป็นแบบเฉพาะของเสาประดับกรอบประตูศิลปะเขมรแบบบายน
ปรางค์สามยอดนี้แต่เดิมสันนิษฐานว่าเป็นเทวสถานของขอมในพุทธศาสนาลัทธิมหายาน ต่อมาได้ดัดแปลงเป็นเทวสถาน โดยมีฐานศิวลึงค์ปรากฏอยู่ในองค์ปรางค์ทั้งสามปรางค์ จนกระทั่งถึงรัชสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช จึงได้บูรณปฏิสังขรณ์พระปรางค์สามยอดเป็นวัดในพระพุทธศาสนา แล้วสร้างพระวิหารก่อด้วยอิฐลักษณะสถาปัตยกรรมแบบอยุธยาผสมแบบยุโรปในส่วนของประตูและหน้าต่าง ภายในวิหารประดิษฐานพระพุทธรูปหินทราย ปางมารวิชัย เป็นศิลปะอยุธยาตอนต้น
- ตำบลท่าหิน อำเภอเมืองลพบุรี จังหวัดลพบุรี
- ค่าเข้าชมชาวไทย 10 บาท ต่างชาติ 50 บาท
- เปิดวันพุธ-อาทิตย์ เวลา 06.00 – 18.00 น.
- https://goo.gl/maps/36hJicaGassDPHJA9
อุทยานประวัติศาสตร์เมืองสิงห์ จังหวัดกาญจนบุรี
สุดเขตแดนฝั่งตะวันตกก็มีปราสาทขอมเช่นกัน เป็นปราสาทที่สร้างในพุทธศตวรรษที่ 18 ซึ่งตรงกับในสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 กษัตริย์ผู้สร้างปราสาทหินเอาไว้มากมาย “ปราสาทเมืองสิงห์” เป็นศิลปะขอมแบบบายน มีการค้นพบโบราณสถานถึง 4 แห่งด้วยกัน สร้างไล่ตามลำดับตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 18-20 มีปราสาทองค์เดียวเป็นประธาน สร้างด้วยศิลาแลง ล้อมรอบด้วยระเบียงคด
จากการขุดแต่งของกรมศิลปากร พบศิลปกรรมที่สำคัญคือพระพุทธรูปนาคปรก พระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวร นางปรัชญาปารมิตา และพระโพธิสัตว์อวโลกิเตศวรเปล่งรัศมี ซึ่งองค์หลังนี้มีลักษณะคล้ายกับที่พบในกัมพูชา ปัจจุบันเก็บรักษาอยู่ที่พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร กรุงเทพฯ และนำองค์จำลองมาจัดแสดงแทนภายในอุทยานประวัติศาสตร์
- ตำบลสิงห์ อำเภอไทรโยค จังหวัดกาญจนบุรี
- ค่าเข้าชมชาวไทย 20 บาท ต่างชาติ 100 บาท
- เปิดทุกวัน เวลา 08.00 – 16.30 น.
- 034 670 264-5
- https://goo.gl/maps/eUkDLwRby5GsPR6u9
